آموزش
گیاه خاک یا هوموس چیست؟💡
خلاصه :
توضیح کامل در رابطه با هوموس یا گیاه خاک💡 گیاخاک ( گیاهخاک به انگلیسی Humus ):گیاخاک بخش آلی خاک است.
گیاخاک باقیمانده ی گیاهان واجساد جانوران پس از مرگ آن ها است. به طوری
که که دیگر نتوان نوع گیاه و جانور را تشخیص داد. گیاخاک سبب تیره رنگی خاک
میشود. علاوه بر این، گیاخاک سبب ورود آب و هوا به خاک میشود و برخی از
مواد مورد نیاز گیاهان را به آن ها میرساند. روی خاک معمولاً گیاخاک
بیشتری نسبت به زیرخاک دارد. هم چنین گیاخاک در خاک های کشتزارها، باغ ها و
باغچهها زیاد و در خاک های بیابانی بسیار کم است. گیاخاک، آب خاک و فضای
خالی بین ذرات خاک را افزایش میدهد که برای رشد گیاهان بسیار مفید است.رنگ سیاه یا قهوهای تیره از مشخصههای گیاخاک میباشد که این به خاطر فراوانی کربن آلی در آن است.گیاخاک
موجب افزایش قدرت نگهداری آب در خاک شده و نفوذ پذیری خاک نسبت به هوا را
افزایش می دهد هم چنین موجب افزایش مواد محلول و معدنی خاک شده ( با ارا
بودن خاصیت اسیدی خود ) و منبع اصلی نیتروژن برای رشد گیاهانی مثل نخود و
لوبیا و... می شود.
چگونگی تشکیل گیاخاکوقتی گیاهان می میرند، اجزای بدن آن
ها به کمک جا نداران ذرّه بینی خاک تجزیه می شود، وقتی به مرحله ای برسند
که دیگر صورت اوّلیه گیاه و جانور در آن ها مشخص نباشد، گیاخاک نامیده می
شوند که رنگ تیره ای دارند و هر چه رنگ خاک تیره تر باشد، نسبت گیاخاک آن
بیشتر است. خاک رو، معمولاً گیاخاک بیشتری نسبت به خاک زیر دارد. هم چنین
گیاخاک در خاک های مزارع، باغ ها و باغچه ها زیاد و در خاک های بیابانی
بسیار کم است.گیاخاک قدرت نگهداری آب خاک و نیز فضای خالی بین ذرّات
خاک را افزایش می دهد و سبب نفوذ هوا به داخل خاک می شود، که برای رشد
گیاهان بسیار مفید و مناسب است.
گیاخاک یا گیاهخاک (به انگلیسی:Humus) بخش ترکیب آلی خاک است. گیاخاک، باقیماندهٔ گیاهان و اجساد جانوران پس از مرگ آنها است. به طوری که دیگر نتوان نوع گیاه و جانور را تشخیص داد. گیاخاک سبب تیرهرنگی خاک میشود. علاوه بر این، گیاخاک سبب ورود آب و هوا به خاک میشود و برخی از مواد مورد نیاز گیاهان را به آنها میرساند. روخاک، معمولاً گیاخاک بیشتری نسبت به زیرخاک دارد. همچنین گیاخاک در خاکهای کشتزارها، باغها و باغچهها زیاد و در خاکهای بیابانی، بسیار کم است. گیاخاک، آب خاک و فضای خالی بین ذرات خاک را افزایش میدهد که برای رشد گیاهان بسیار مفید است.
واژه هوموس (Humus) از لاتین گرفته شده و بهمعنای زمین است. هوموس را میتوان به گیاخاک معنی کرد. تعریف هوموس براساس زمینه علمی که در آن بحث میشود، کمی متفاوت خواهد بود. وقتی در مورد خاکشناسی صحبت میکنیم، هوموس بخشی از خاک است که ساختار گیاهی یا جانوری در آن وجود ندارد. عملکرد هوموس به گونهای است که بر روی چگالی خاک اثر میگذارد و به خاک توانایی نگهداشت آب و مواد مغذی را میدهد.
در کشاورزی، هوموس به ترکیبی طبیعی (کمپوست) از بقایای گیاهان اطلاق میگردد که از منابع طبیعی سرچشمه گرفتهاند. هوموس برای بهبود وضعیت خاک استفاده میشود. همچنین باید خاطرنشان کرد که هوموس یا هوموس به لایهای از خاک گفته میشود که حاوی مواد ارگانیک است.
با کمی ارفاق میتوان این دو نوع دیدگاه را باهم مرتبط دانست. در هر حال، استفاده از هوموس قرنهاست که وجود دارد. اولین کاربرد هوموس به قرن ۱۸ بازمیگردد، البته احتمال این نیز وجود دارد که کاربرد هوموس به گذشتههای دورتر نیز برسد. امروزه، هوموس برای رشد سالم گیاهان بکار میرود. در این مقاله به آزمایش هوموس، ترکیبات آن و کاربردش در باغبانی میپردازیم.
تعریف هوموس (گیاخاک)
هوموس (گیاخاک) لایهای ارگانیک و غیرزنده از خاک است که در بخشهای بالایی قرار میگیرد. هوموس در واقع محصول ثانویه تجزیه بقایای جانوری و گیاهی است. هوموس ذاتاً مادهای تیرهرنگ است که رنگ آن از قهوهای تا سیاه تغییر میکند. این ماده زمانی تشکیل میشود که بیشتر بقایای ارگانیک، تجزیه شوند. فعالیت موجوداتی مانند کرمها که در خاک زندگی میکنند، با تشکیل هوموس به تقویت خاک کمک میکند. فایده هوموس زمانی بیشتر مشخص میشود که با تجزیه آن، گیاهان توانایی استفاده از آن را مییابند. هوموس در واقع نوعی کودرسانی به خاک است.
علاوه بر اضافهشدن مواد مغذی به خاک، این ماده باعث میشود که بافت خاک سبک شود. در این حالت هوا و آب بهراحتی در خاک نفود میکنند و اکسیژن سریعتر به سیستم ریشه گیاه میرسد. برخی متخصصین معتقدند که با سبکشدن بافت خاک بهکمک هوموس از بروز بیماریها در خاک نیز جلوگیری میشود.
افتادن برگها، شاخهها و سایر بافتهای گیاهی، جزئی از چرخه زندگی گیاهان است. آنچه که روی زمین میافتد، لایهای روی آن ایجاد میکند که آشغالبرگ خوانده میشود. حیوانات هم به روش مشابه میمیرند. لاشه حیوانات نیز زمانی که با خاک در تماس باشد، بهمرور بخشی از خاک میشود. همه این مواد وارد فرآیند تجزیه میشوند. شکل اولیه آنها کاملاً از بین میرود و به اجزای اولیه شیمیایی که آن را شکل داده بودند تبدیل میشود. این مواد غذای موجوداتی است که زندگیشان وابسته به خاک است، گیاهان در رده اول این موجودات هستند.
غیر از روش طبیعی که در آن هوموس تولید میشود، این ماده را میتوان از طریق تولید کمپوست هم تولید کرد. با جمعآوری آشغالهای ارگانیک مانند باقیمانده غذاها و پوست میوهها و سبزیجات میتوان هوموس تولید کرد.
هوموس با تشکیل بیش از نیمی از خاک، بخش اصلی آن محسوب میگردد. باید گفت که مواد هوموسی که هوموس را ایجاد میکنند اغلب ناهمگن و نسبتاً پایدار هستند. بنابراین، ساختار پایداری در خاک بهوجود میآورند.
هوموسی که درون خاک یافت میشود، قدمتی معادل قرنها دارد. میکروبها و آنزیمهایی که تولید میکنند، مانع از آن میشود که ذرات هوموس به طور کامل به دیاکسیدکربن تجزیه شوند. اگر این روند پیش نمیرفت، هوموس در طول یک دهه تجزیه و به ساختار ناپایداری تبدیل میشد.
پایداری هوموس موجب میشود که مواد غذایی زیادی به گیاه نرسد اما بهجای آن بافت خاک را بهبود میبخشد. اگر مادهای مانند زغال برروی سطح خاک قرارگیرد، کربن موجود در خاک کمتر اکسید میشود و در نتیجه هوموس شکل پایداری مییابد. مثال بارزی از این موضوع پیدایش خاکهای غنی در جنگلهای آمازون است.
هوموس چیست و چه فوایدی برای گیاه دارد؟
۳ اردیبهشت ۱۳۹۸ توسط واحد آموزش (بروزرسانی: ۸ بهمن ۱۳۹۹)

واژه هوموس (Humus) از لاتین گرفته شده و بهمعنای زمین است. هوموس را میتوان به گیاخاک معنی کرد. تعریف هوموس براساس زمینه علمی که در آن بحث میشود، کمی متفاوت خواهد بود. وقتی در مورد خاکشناسی صحبت میکنیم، هوموس بخشی از خاک است که ساختار گیاهی یا جانوری در آن وجود ندارد. عملکرد هوموس به گونهای است که بر روی چگالی خاک اثر میگذارد و به خاک توانایی نگهداشت آب و مواد مغذی را میدهد.
در کشاورزی، هوموس به ترکیبی طبیعی (کمپوست) از بقایای گیاهان اطلاق میگردد که از منابع طبیعی سرچشمه گرفتهاند. هوموس برای بهبود وضعیت خاک استفاده میشود. همچنین باید خاطرنشان کرد که هوموس یا هوموس به لایهای از خاک گفته میشود که حاوی مواد ارگانیک است.
با کمی ارفاق میتوان این دو نوع دیدگاه را باهم مرتبط دانست. در هر حال، استفاده از هوموس قرنهاست که وجود دارد. اولین کاربرد هوموس به قرن ۱۸ بازمیگردد، البته احتمال این نیز وجود دارد که کاربرد هوموس به گذشتههای دورتر نیز برسد. امروزه، هوموس برای رشد سالم گیاهان بکار میرود. در این مقاله به آزمایش هوموس، ترکیبات آن و کاربردش در باغبانی میپردازیم.
تعریف هوموس (گیاخاک)
هوموس (گیاخاک) لایهای ارگانیک و غیرزنده از خاک است که در بخشهای بالایی قرار میگیرد. هوموس در واقع محصول ثانویه تجزیه بقایای جانوری و گیاهی است. هوموس ذاتاً مادهای تیرهرنگ است که رنگ آن از قهوهای تا سیاه تغییر میکند. این ماده زمانی تشکیل میشود که بیشتر بقایای ارگانیک، تجزیه شوند. فعالیت موجوداتی مانند کرمها که در خاک زندگی میکنند، با تشکیل هوموس به تقویت خاک کمک میکند. فایده هوموس زمانی بیشتر مشخص میشود که با تجزیه آن، گیاهان توانایی استفاده از آن را مییابند. هوموس در واقع نوعی کودرسانی به خاک است.
علاوه بر اضافهشدن مواد مغذی به خاک، این ماده باعث میشود که بافت خاک سبک شود. در این حالت هوا و آب بهراحتی در خاک نفود میکنند و اکسیژن سریعتر به سیستم ریشه گیاه میرسد. برخی متخصصین معتقدند که با سبکشدن بافت خاک بهکمک هوموس از بروز بیماریها در خاک نیز جلوگیری میشود.
افتادن برگها، شاخهها و سایر بافتهای گیاهی، جزئی از چرخه زندگی گیاهان است. آنچه که روی زمین میافتد، لایهای روی آن ایجاد میکند که آشغالبرگ خوانده میشود. حیوانات هم به روش مشابه میمیرند. لاشه حیوانات نیز زمانی که با خاک در تماس باشد، بهمرور بخشی از خاک میشود. همه این مواد وارد فرآیند تجزیه میشوند. شکل اولیه آنها کاملاً از بین میرود و به اجزای اولیه شیمیایی که آن را شکل داده بودند تبدیل میشود. این مواد غذای موجوداتی است که زندگیشان وابسته به خاک است، گیاهان در رده اول این موجودات هستند.
غیر از روش طبیعی که در آن هوموس تولید میشود، این ماده را میتوان از طریق تولید کمپوست هم تولید کرد. با جمعآوری آشغالهای ارگانیک مانند باقیمانده غذاها و پوست میوهها و سبزیجات میتوان هوموس تولید کرد.
هوموس با تشکیل بیش از نیمی از خاک، بخش اصلی آن محسوب میگردد. باید گفت که مواد هوموسی که هوموس را ایجاد میکنند اغلب ناهمگن و نسبتاً پایدار هستند. بنابراین، ساختار پایداری در خاک بهوجود میآورند.
هوموسی که درون خاک یافت میشود، قدمتی معادل قرنها دارد. میکروبها و آنزیمهایی که تولید میکنند، مانع از آن میشود که ذرات هوموس به طور کامل به دیاکسیدکربن تجزیه شوند. اگر این روند پیش نمیرفت، هوموس در طول یک دهه تجزیه و به ساختار ناپایداری تبدیل میشد.
پایداری هوموس موجب میشود که مواد غذایی زیادی به گیاه نرسد اما بهجای آن بافت خاک را بهبود میبخشد. اگر مادهای مانند زغال برروی سطح خاک قرارگیرد، کربن موجود در خاک کمتر اکسید میشود و در نتیجه هوموس شکل پایداری مییابد. مثال بارزی از این موضوع پیدایش خاکهای غنی در جنگلهای آمازون است.
مواد تشکیلدهنده هوموس (گیاخاک)
هوموس حاصل تجزیه بقایای موجودات زنده است. بنابراین، جزء اصلی آن کربن است. سایر عناصر شامل نیتروژن، فسفر و گوگرد هستند. وقتی یک ارگانیسم تجزیه میشود، هوموس از سایر اجزای مواد ارگانیک مانند پروتئین و چربی جدا میشود. میکروارگانیسمها بهسرعت مولکولهای کوچکی را که به هوموس تبدیل نشدهاند، تجزیه میکنند. اما در شرایط نرمال، هوموس همچنان برای تجزیهشدن به زمان نیاز دارد. در واقع، فرآیند تولید هوموس – هوموسسازی- صدها سال طول میکشد. ترکیباتی که در هوموس وجوددارند، طبقهبندیهای اصلی هوموس را تشکیل میدهند که شامل هوموس خام (mor)، هوموس شیرین (mull) و هوموس کامل (moder) است. علاوه بر ارگانیسمهایی که هوموس را تولید میکنند، عامل تعیینکننده دیگری که طبقهبندیهای هوموس را ایجاد میکند، نحوه تشکیل آن د
اسمآ جان:): ر خاک است.
اولین نوع هوموس، نوعی است که در شرایط خام تولید میشود. این هوموس زمانی در خاک ایجاد میشود که میکروارگانیسمها یا حیوانات بسیار کمی در آن حضور دارند. مثالهایی از این حیوانات شامل کرمهای خاکی و سوسکهاست. قارچها هم بخشی از این اکوسیستم (زیستبوم) محسوب میشوند.
حیوانات به تجزیه مواد ارگانیک زیر خاک کمک میکنند. لایههای خاک معمولاً با خاکروبههای سطحی شروع میشود و زیر آن لایه هوموس قرار میگیرد. زیر لایه هوموس نیز خاک اصلی قراردارد. اگر جانوارن به اندازه کافی در لایه هوموس نباشند، خاک خام بیشتر از حالت معمول اسیدی میشود. این حالت معمولاً در جنگلهای مخروطی و مکانهایی که ارتفاع زیاد و هوای سرد دارند اتفاق میافتد.
هوموس شیرین، نوع دوم هوموس است. این نوع هوموس معمولاً در جنگلهایی با درختان تنومند و یا در مرتعهایی که هوا گرم و مرطوب است شکل میگیرند. در این شرایط، تعداد زیادی باکتری، حشرات و کرمهای خاکی، خاک را تهویه میکنند. هوموس بهسرعت تجزیه و با بخشهای معدنی خاک کاملاً ترکیب میشود. هوموس شیرین محیطی قلیایی است و دارای سطح بالای از pH است.
در نهایت، هوموس کامل، بخشی است که بین دو لایه هوموس خام و شیرین قرارمیگیرد. نام دیگر هوموس کامل، هوموس شیرینِ حشرهدار است زیرا حاوی مقدار زیادی از مدفوع بندپایان است. این مواد منجر به اتصال ریشه گیاهان به ذرات معدنی میشوند و ساختاری شبکهمانند ایجاد میکنند. هوموس کامل نسبت به هوموس شیرین دارای مواد ارگانیک بیشتری است اما توانایی ترکیب با مواد معدنی خاک را ندارد.
مزایا و معایب هوموس (گیاخاک)
مزایا
مفیدترین اثر هوموس تقویت خاک برای پرورش گیاهان سالمتر است. هوموس با اتصال ذرات بههم موجب بهبود ساختار مواد خاک میگردد. این فرآیند کشت نامیده میشود. وجود هوموس در خاکهایی که شن و رس زیادی دارند بسیار اهمیت دارد. هوموس مانند اسفنجی عمل میکند که مواد ارگانیک آن آب و مواد مغذی را بهخود جذب میکنند. همچنین هوموس منجر به کاهش فرسایش در خاکهای شنی میشود و روانابهای سطحی را کنترل میکند. خوشبختانه در حال حاضر هوموسهای تجاری در دسترس هستند. یکی از مزایای کاربردی آن این است که این نوع از هوموسها را میتوان بهسادگی از طریق فروشگاههای اینترنتی یا لوازم باغبانی تهیه کرد.
معایب
با این حال، هوموس نواقصی هم دارد. در مقایسه با سایر کودها، مثل کود حیوانی، هوموس مواد مغذی کمتری دارد. میکروبها و کرمهای خاکی قادرند که به محتوای مغذی هوموس بیفزایند، اما این روند سالها طول میکشد. همچنین تعیین محتوای هوموس و اینکه آیا بهعنوان یک کود، بهترین است یا خیر، کار دشواری است. جدای از منشأ هوموس، روش ساخت و تهیه هوموس عامل مهم دیگری است که محتوای مغذی آن را تعیین میکند. اگر روش کمپوستسازی در هوموس سرد و آرام باشد، بهاندازه کافی گرما برای کشتن عوامل بیماریزا و مهاجم مانند علفهای هرز تولید نمیشود. از سوی دیگر، کمپوستسازی گرم زمانی اتفاق میافتد که منبعی از نیتروژن مانند کود حیوانی وجود داشته باشد. این روند هوموس را استرلیزه میکند اما مواد مغذی آن کمتر است.
کاربرد هوموس در باغبانی
هوموس را میتوان به انواع مختلفی از خاک اضافه کرد تا قدرت آن بالاتر برود. هوموس حاوی مقدار زیادی از مواد مغذی و معدنی است که برای رشد گیاه مفید هستند. همچنین باکتریهای و میکروارگانیسمهای بسیاری در هوموس هستند که موجب رشد قوی و سالم در گیاهان می شوند. در ادامه روشهای استفاده از هوموس در باغبانی مطرح میشوند.
تعیین میزان هوموس موردنیاز
نسبت معمول هوموس به خاک برابر است با یک مترمکعب از هوموس در ازای ۷۷ مترمربع از خاک. اگر بیش از این مقدار استاندارد، هوموس اضافه کنیم، تأثیر منفی روی گیاه ندارد. قبل از اضافه کردن هوموس، باید بهخوبی خاک را مخلوط کرد. خاکی که سبک شده باشد بهتر میتواند هوموس را با خود ترکیب کند. هدف آن است که کلوخههای موجود در خاک از هم باز شوند تا تهویه مناسب در آن صورت گیرد. شخم خاک باید تا عمق حدوداً ۳۰ سانتیمتری از خاک یا حداقل ۱۸ سانتیمتری انجام شود.
ترکیب خاک و هوموس
در مواردی که هوموس ذاتاً دارای ذرات رسی است، میتوان بدون نیاز به اقدامات بعدی، هوموس را به خاک اضافه کرد. با استفاد از یک بیل میتوان بهسادگی هوموس را روی سطح خاک پخش کرد. توصیه میشود که در سطوح کوچک اقدام به ترکیب کنید تا مواد مغذی وقتی در معرض عوامل مختلف مثل باران قرارمیگیرند، از بین نروند. وقتی یکبار از هوموس استفاده کردید، بار بعد خاک را بهم بزنید. با فاصله یک روز، هوموس را میتوانید دو بار استفاده کنید تا اثربخشی آن بیشتر شود.
کاربرد هوموس در بستر ریشه
هوموس را برای خاکهای گلدانی و بستر ریشه هم استفاده میکنند. در مورد بستر ریشه، ابتدا بستر را با لایهای از برگهای خشک بپوشانید و سپس روی آن هوموس بریزید. یک لایه شن به ضخامت ۵ تا ۱۰ سانتیمتری اضافه کنید. این لایه شن موجب بهتله افتادن رطوبت میشود. این طبقهبندی مواد برای رشد ریشه گیاه فوقالعاده است زیرا ریشهها هنگام رشد و گسترش به اطراف با هیچ مانعی مواجه نمیشوند. همچنین لایه شن باعث میشود که هنگام بروز روانآب مواد مغذی هدر نروند. در نهایت، بافت سبکی که از ترکیب خاک و هوموس ایجاد شد از رشد بیجای جوانهها جلوگیری میکند و امکان رشد را نواحی دائمی فراهم میکند.
دفعات استفاده
خاکهای ضعیف باید بهطور مرتب با هوموس ترکیب شوند. قبل از هر اقدامی، بهتر است که میزان اسیدی بودن خاک را آزمایش کرد. سطح pH خاک باید در محدوده ۶٫۲ تا ۷ باشد. اگر خاک خیلی اسیدی است، اضافهکردن گچ یا آهک قبل از ترکیب هوموس ضروری است. از سوی دیگر، سطوح کم pH نیاز به افزودن آب و مخلوط آمونیوم دارد. اضافهشدن هوموس به خاکی که pH نامناسبی دارد مشکلی ایجاد نمیکند، اما در این شرایط خاک هم برای رشد گیاه مزیتی ندارد زیرا لایههای زیرین آن شرایط مناسب را ندارند.
هوموس یا کمپوست
کمپوست اصطلاح دیگری است که در باغبانی و کشاورزی کاربرد دارد. این واژه به مواد ارگانیکی اطلاق میگردد که در حال تجزیه هستند. این ماده معمولاً ترکیبی از غذاهای فاسد، برگها و چمنهای خشکشده است. در هنگام تهیه کمپوست باید ستونی از مواد را که روی هم انباشه شدهاند بهطور منظم مخلوط کرد تا مواد تجزیهشده و در حال تجزیه در حالت یکنواخت باهم ترکیب شوند. این موضوع سرعت تجزیه را هم افزایش میدهد. وقتی فرآیند به پایان رسید، کمپوست بدستآمده شبیه به خاک است و هیچ یک از مواد ارگانیک آن قابل تشخیص نیست.
کمپوست نیز برای بهبود ساختار خاک در باغبانی استفاده میشود. خاکهای سبک به هوا اجازه عبور میدهند و توانایی آن را برای نگهداشت آب بیشتر میکنند. مواد کمپوستی منجر به زهکشی بهتر و بهبود فعالیت باکتریها در خاک میشوند. کمپوست نقش کود هم دارد. در نتیجه، گیاه قادر به جذب بیشتر مواد مغذی است. فایده دیگری هم برای افزودن کمپوست به خاک وجود دارد. کمپوست موجب دفع رشد علفهای هرز و بهتله افتادن رطوبت میشود. اگر بگوییم که فرآیند تجزیه کمپوست بهاتمام رسیده است، ادعایی نابجاست. کمپوست در سطح میکروسکوپی به فرآیندهای تجزیه در درون خود ادامه میدهد. تفاوت اصلی بین کمپوست و هوموس در آن است که کمپوست حاوی مقدار کمی از هوموس است. برای اینکه کمپوست به سطح تجزیه هوموس برسد، سالهای سال زمان نیاز است. وقتی تجزیه خاتمه یافت، کمپوست تبدیل به هوموس شده است.
نتیجهگیری
در نگاه اول، از دیدگاه باغبانی، هوموس شبیه به مادهای است که ترکیبات آن مشخص هستند، اما با دقت بیشتر درمییابیم که هوموس ترکیب پیچیدهتری دارد. با بررسی آنچه که درون هوموس است و شناخت فواید و عیوب آن، میتوان با نگاهی مثبت از این ماده استفاده کرد. آیا فکر میکنید که اضافهکردن هوموس به زحمتش میارزد؟ لطفاً ما را از نظرات خود مطلع کنید. با شنیدن صدای شما بهخود میبالیم. اگر این مقاله مفید بود، با انتشار آن، دیگران را با هوموس آشنا کنید.
منابع:پنجمي ها ❤✿ ❤سلام ❤✿__دانش چی__مرکز یادگیری سایت تبیان تجمیع : فاطمه گودرزی
حسنا سادات حسینی
۳ سال پیش
گلشید خلفی
۳ سال پیش
فاطمه درویش وند
۳ سال پیش
آفرین
حسنا آزادیان
۳ سال پیش
مهدیس عجم
۳ سال پیش
ضحا مروتی
۳ سال پیش
ریحانه دفتری منش
۳ سال پیش
حرف هات رو همش تکرار می کردی
ولی در کل عالی بود